تزریق اگزوزوم (Exosome) در استرومای قرنیه برای درمان قوز قرنیه (Keratoconus) یکی از رویکردهای نوین و در حال تحقیق در زمینه پزشکی بازساختی چشم (Regenerative Ophthalmology) است.
در ادامه خلاصه‌ای از مبانی، یافته‌های پژوهشی و چالش‌های این روش را آورده‌ام:
⸻
🔬 ۱. مبانی تئوریک
اگزوزوم‌ها وزیکول‌های خارج‌سلولی (۳۰ تا ۱۵۰ نانومتر) هستند که از سلول‌ها، به‌ویژه سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSCs) ترشح می‌شوند و حاوی مولکول‌های زیستی از جمله:
• microRNAها
• mRNA
• پروتئین‌های ترمیمی
• فاکتورهای رشد ضدالتهابی و آنتی‌فیبروتیک
اگزوزوم‌ها قادرند مسیرهای التهابی، اکسیداتیو و آپوپتوتیک را در کراتوسیت‌های قرنیه تعدیل کنند و بازسازی ماتریکس خارج‌سلولی را بهبود بخشند.
⸻
🧫 ۲. مکانیسم‌های پیشنهادی اثر در قوز قرنیه
مطالعات in vitro و in vivo (مدل حیوانی) نشان داده‌اند که اگزوزوم‌های مشتق از سلول‌های بنیادی می‌توانند:
• فعالیت MMPs (به‌ویژه MMP-9) را کاهش دهند و از تخریب استرومال جلوگیری کنند.
• بیان collagen type I را افزایش و collagen type III را کاهش دهند → به نرمال شدن آرایش کلاژن کمک می‌کند.
• کراتوسیت‌ها را از حالت فیبروبلاستی (activated) به حالت قرنیه‌ای طبیعی بازگردانند.
• پاسخ‌های اکسیداتیو و التهابی را مهار کنند (کاهش IL-6، TNF-α، و ROS)
۴. مسیرهای تجاری‌سازی و آینده‌پژوهی
در حال حاضر هیچ کارآزمایی بالینی انسانی (Phase I/II) گسترده منتشر نشده است، اما چند گروه در حال آماده‌سازی هستند:
• Chinese PLA General Hospital (2024–2025): کارآزمایی اولیه تزریق Exosome در کراتوکونوس خفیف.
• UCLA / Singapore Eye Research Institute: بررسی‌های exosome-laden hydrogels برای کاربردهای قرنیه‌ای.
⸻
⚠️ ۵. چالش‌ها
• استانداردسازی منبع و خلوص اگزوزوم‌ها (MSCs متفاوت اثرات متفاوت دارند).
• دوز و دفعات تزریق ناشناخته‌اند.
• ایمنی بلندمدت و احتمال پاسخ ایمنی هنوز مشخص نیست.
• نیاز به روش‌های دقیق تحویل (delivery system) برای نفوذ مؤثر در استروما.
⸻
💡 ۶. آینده پژوهش
مسیرهای جذاب برای ادامه کار:
• ترکیب اگزوزوم با کراس‌لینکینگ: (Exosome-assisted CXL) برای همزمان ترمیم و استحکام.
• تحویل با هیدروژل‌های هوشمند (Smart hydrogels).
• مهندسی ژنتیکی MSCها جهت تولید اگزوزوم‌های غنی از microRNAهای خاص (مثل miR-29، miR-21).
• مطالعات انسانی مرحله اول برای ایمنی و تحمل‌پذیری.