تزریق سلول‌های بنیادی (Stem Cell Therapy) در قوز قرنیه (Keratoconus) یکی از جدیدترین و امیدوارکننده‌ترین حوزه‌های درمانی در چشم‌پزشکی است، هرچند هنوز در مراحل تحقیقاتی و کارآزمایی بالینی اولیه قرار دارد. در ادامه خلاصه‌ای از مطالعات، مکانیسم‌ها، روش‌ها، و نتایج انسانی و حیوانی آورده‌ام — با تمرکز بر تزریق سلول بنیادی در قرنیه برای درمان قوزقرنیه:
⸻
🧬 ۱. منطق علمی و مکانیسم عمل
قوز قرنیه بیماری‌ای است که در آن ساختار و ترکیب ماتریکس خارج‌سلولی قرنیه تغییر می‌کند (نازک شدن استروما، کاهش کلاژن نوع I و V، و افزایش آنزیم‌های تخریب‌کننده مثل MMPs).
درمان‌های متداول مانند Cross-linking یا پیوند قرنیه، ترمیم ساختاری را انجام می‌دهند ولی سلولی نیستند.
تزریق سلول‌های بنیادی با هدف:
• بازگرداندن جمعیت کراتوسیت‌های سالم،
• ترمیم ECM (ماتریکس خارج‌سلولی)،
• کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو،
• و در نهایت افزایش ضخامت و استحکام قرنیه انجام می‌شود.
۳. روش تزریق و تکنیک‌های انجام‌شده
الف. تزریق داخل استرومایی (Intrastromal Injection)
• سلول‌ها (معمولاً MSC یا CSSC) با سوزن نازک به لایه استروما تزریق می‌شوند.
• محل تزریق معمولاً ناحیه میانی یا محیطی قرنیه است.
• در مطالعات حیوانی و انسانی گزارش شده که موجب افزایش ضخامت قرنیه و کاهش مخروطی شدن می‌شود.
ب. تزریق زیر اپی‌تلیال یا Sub-Bowman’s
• برای کاهش خطر نفوذ بیش از حد یا ایجاد اسکار.
• گاهی با کمک لیزر فمتوثانیه انجام می‌شود.
نتایج کلی نشان می‌دهند که:
• درمان ایمن و بدون عارضه جدی بوده است.
• افزایش ضخامت قرنیه در حدود ۲۰ تا ۴۰ میکرون گزارش شده است.
• بهبود خفیف تا متوسط در topography و BCVA مشاهده شده است.
• هیچ مورد رد پیوند یا التهاب شدید گزارش نشده است.
⸻
⚠️ ۵. چالش‌ها و محدودیت‌ها
• پایداری سلول‌ها در قرنیه در بلندمدت ناشناخته است.
• خطر تمایز نامناسب یا فیبروز (در صورت عدم کنترل محیط) وجود دارد.
• باید استانداردهای تولید (GMP) و کنترل کیفیت رعایت شود.
• هنوز در مرحله فاز 1–2 بالینی است؛ به‌عنوان درمان روتین قابل استفاده نیست.
⸻
🔮 ۶. چشم‌انداز آینده
1. ترکیب سلول‌درمانی با ژن‌درمانی (مثلاً سلول‌های بنیادی اصلاح‌شده برای افزایش تولید کلاژن نوع I).
2. تزریق سلول‌های بنیادی + کراس‌لینکینگ همزمان برای بهبود استحکام و زیست‌پذیری.
3. استفاده از حامل‌های زیستی (هیدروژل یا بیومتریال) برای افزایش بقای سلول‌ها.
4. توسعه پروتکل‌های شخصی‌سازی‌شده (autologous iPSC-derived corneal cells) برای بیماران.
⸻
📚 منابع کلیدی
1. Alió del Barrio JL, et al. Translational Research. 2017;183:19–40.
2. Alió del Barrio JL, et al. Exp Eye Res. 2020;190:107854.
3. Kumar A, et al. Stem Cell Res Ther. 2022;13:24.
4. Fagerholm P, et al. Nat Biotechnol. 2023;41(6):812–825.
5. Zakaria N, et al. Front Med (Lausanne). 2021;8:650724.