درمان کراتوکونوس با اگزوزوم و سلولهای بنیادی :
مقالات و مرورهای کلیدی (پیشنهاد من برای مطالعه)
1. Lozano et al., 2022 — “Exosomes Released by Corneal Stromal Cells Show Molecular Alterations in Keratoconus…”
• نوع: مقاله پژوهشی / پروتئومیک (مطالعه روی اگزوزومهای سلولهای استرومال قرنیه از بیماران کراتوکونوس vs سالم) — نشان داد که محتوا و پروفایل اگزوزومها در کراتوکونوس تغییر کرده است و میتواند در پاتوژنز نقش داشته باشد. 
2. Hadvina et al., 2023 — “Exosomes and their miRNA/protein profile in keratoconus” (Experimental Eye Research / PubMed entry)
• نوع: مطالعه توصیفی مولکولی — بررسی miRNAها و پروتئینهای موجود در اگزوزومهای ناشی از فیبروبلاستهای قرنیه در کراتوکونوس؛ اطلاعات مفید برای اهداف درمانی/تشخیصی. 
3. Khorrami-Nejad et al., 2023 — Review: “Application of stem cell-derived exosomes in anterior segment diseases”
• نوع: مرور نظاممند/روشی — جمعبندی کاربردهای بالینی و پیشبالینی اگزوزومهای مشتق از MSC برای بیماریهای چشم قدامی (شامل شواهد در زخم/بازسازی قرنیه و پیشنهادات بالقوه برای کراتوکونوس). مفید برای چارچوب دادن به ایده تزریق/کارگذاری اگزوزوم. 
4. Gamez et al., 2025 — “Exosomes as Future Therapeutic Tools and Targets for Ocular Diseases” (Cells / MDPI)
• نوع: مرورِ اخیر (2024–2025) — بحث درباره وجود EV/اگزوزوم در اشک بیماران کراتوکونوس، تغییرات نشانگرها و پتانسیل درمانی شامل فرمولهسازیهای موضعی یا تزریقی. این مقاله جدید است و دادههای اخیر را جمع میکند. 
5. Xu et al., 2025 — “3D MSC exosome-functionalized GelMA hydrogel accelerates corneal wound healing”
• نوع: تحقیق پیشبالینی / فناوری رهایش — نشان میدهد که اگزوزومهای MSC همراه با هیدروژل میتوانند التیام قرنیه را تسریع کنند (مفید برای طراحی سیستمهای تحویل اگزوزوم به استرومای قرنیه). کاربرد مستقیم برای طرحهای درمانی کراتوکونوس که نیاز به بازسازی استرومال دارند. 
6. مرورها و مقالات تکمیلی — مقالاتی که زمینه تشخیصی/پاتوبیولوژیک EVها در اشک و قرنیه را پوشش میدهند (مثلاً مطالعات 2022–2024 درباره EVهای اشکی در کراتوکونوس و مرورهای کلی روی MSC-exosomes برای قرنیه). اینها چارچوب نشان میدهند که چرا اگزوزومها برای کراتوکونوس جذاب هستند ولی شواهد درمانی هنوز ابتدایی است. 
نکات کلیدی و برداشت بالینی
• اکثر کارها پایهای و پیشبالینی هستند (پروفایلبندی اگزوزومها، مدلهای حیوانی، سیستمهای رهایش). شواهد بالینی کنترلشده درباره تزریق مستقیم اگزوزوم به استرومای قرنیه در بیماران کراتوکونوس بسیار محدود یا غایب است. 
• مسیرهای پیشنهادی در ادبیات شامل: تجویز موضعی (قطره/ژل)، ایمپلنت هیدروژلرهایشدهنده و تزریق داخلاسترومال (در مدلسازی/پیشبالینی یا گزارشهای محدود). 
• چالشها: غلبه بر پاکسازی سریع از سطح چشم، استانداردسازی تولید اگزوزوم (منشاء، خلوص، بار مولکولی)، ایمنی طولانیمدت و تعیین دوز/فراوانی.