کتاب اخلاق (Ethica) اثر بزرگ باروخ اسپینوزا یکی از مهم‌ترین آثار فلسفی قرن هفدهم است. اسپینوزا این کتاب را به شیوه‌ی هندسی (تعریف‌ها، اصول بدیهی، قضایا و برهان‌ها) نوشته است. در ادامه خلاصه‌ای از محتوای آن را می‌آورم:
⸻
ساختار کتاب
کتاب در ۵ بخش تنظیم شده است:
۱. درباره خدا (De Deo)
• اسپینوزا خدا را همان «طبیعت» می‌داند: جوهری یگانه، نامتناهی، علت خود.
• جهان چیزی جز تجلی صفات و حالات خدا نیست.
• خدا شخصی و انسان‌وار نیست، بلکه ضرورت مطلق وجود است.
۲. درباره طبیعت و منشأ نفس (De Natura et Origine Mentis)
• ذهن و بدن دو جوهر متفاوت نیستند، بلکه دو «صفت» از یک جوهر واحد (خدا/طبیعت) هستند.
• ذهن انسان ایده‌ی بدن است؛ هر چیزی که در بدن رخ می‌دهد در ذهن بازتاب دارد.
۳. درباره منشأ و طبیعت عواطف (De Origine et Natura Affectuum)
• انسان تحت تأثیر عواطف (شادی، اندوه، عشق، نفرت…) قرار دارد.
• اصل بنیادین: هر موجود می‌کوشد «در وجود خود پایدار بماند» (Conatus).
• عواطف مثبت (مثل شادی و عشق) قدرت وجودی ما را افزایش می‌دهند؛ عواطف منفی (مثل ترس و نفرت) آن را کاهش می‌دهند.
۴. درباره بندگی انسان یا نیروی عواطف (De Servitute Humana, seu de Affectuum Viribus)
• بیشتر انسان‌ها برده‌ی عواطف خویش‌اند.
• آزادی واقعی به دست نمی‌آید مگر با شناخت علل عواطف و تنظیم آن‌ها از راه عقل.
• نادانی و خرافه سبب می‌شود انسان به نیروهای موهوم و اراده‌ی آزاد باور کند.
۵. درباره توانایی عقل یا آزادی انسان (De Potentia Intellectus, seu de Libertate Humana)
• رهایی و سعادت تنها در گرو زندگی بر پایه‌ی عقل است.
• بالاترین نوع شناخت، «شناخت شهودی» است: دیدن اشیاء به عنوان نمودهایی از ذات خدا.
• عشق عقلی به خدا (Amor Dei Intellectualis) نهایت سعادت و آزادی انسان است